Malaria, znana też jako zimnica, to poważna choroba przenoszona przez komary, która wciąż stanowi realne zagrożenie w wielu rejonach świata. Objawy zakażenia są nieswoiste i nie pojawiają się od razu, a często dopiero po ok. 1-2 tygodniach, dlatego w niektórych przypadkach ciężko powiązać je z ukąszeniem. Malaria występuje endemicznie na terenach Afryki, tropikalnej i subtropikalnej Azji, Ameryki Południowej, Ameryki Środkowej, a także na wyspach południowo-zachodniego Pacyfiku. Sprawdź, jak można się nią zarazić, jakie objawy najczęściej towarzyszą zachorowaniu i jak wygląda proces leczenia zimnicy.

---

Z artykułu dowiesz się:

• czym jest malaria?
• jak dochodzi do zakażenia?
• jakie objawy pojawiają się w przebiegu choroby?
• jakie badania zalecane są w diagnostyce malarii?
• czy można w pełni wyleczyć malarię?
• jakie są najskuteczniejsze metody profilaktyki malarii?

---

Co to jest malaria?

Zimnica, czyli malaria to choroba pasożytnicza. Wywoływana jest przez pierwotniaki (tzw. zarodźce malarii) z rodzaju Plasmodium przenoszone na człowieka przez samice komarów, a dokładniej widliszków (Anopheles). Najpowszechniejszymi z nich są: Plasmodium falciparum (zarodziec sierpowaty), Plasmodium vivax (zarodziec ruchliwy), Plasmodium ovale (zarodziec owalny), Plasmodium malariae (zarodziec pasmowaty) i Plasmodium knowlesi (zarodziec małpi), który może zarażać nie tylko ludzi, ale także makaki. Najniebezpieczniejszym gatunkiem pasożyta jest jednak P. falciparum, ponieważ wywołuje najcięższe objawy choroby (tzw. malarię tropikalną) i jej szybki rozwój. P. vivax czy P. ovale są odpowiedzialne za lżejsze, jednak wciąż niebezpieczne formy malarii.

Obecnie Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznaje malarię za jedno z największych zagrożeń zdrowotnych na świecie, szczególnie w rejonach endemicznego występowania choroby (Afryka Subsaharyjska, Azja Południowo-Wschodnia, niektóre obszary Ameryki Południowej i Środkowej).

Każdego roku na malarię zapada ponad 200 milionów dzieci i dorosłych. Dodatkowo w czasie pandemii koronawirusa na terenach tropikalnych ilość ta znacznie wzrosła, ponieważ pojawiło się wiele ograniczeń w realizowanych dotychczas programach profilaktycznych. Warto wiedzieć, że z powodu malarii rocznie umiera znacznie więcej osób (ok. 600 000 zakażonych) niż w przypadku innych chorób zakaźnych. Najbardziej narażone na malarię tropikalną są dzieci, kobiety w ciąży i osoby podróżujący do tych krajów po raz pierwszy (brak im nawet częściowej odporności na pasożyty z rodzaju Plasmodium).

Jak można zarazić się malarią?

Do przeniknięcia pasożytów do organizmu, a co za tym idzie – zakażenia malarią – dochodzi w wyniku ukąszenia przez zarażoną samicę komara Anopheles. Zarodziec malarii przemieszcza się wraz z krwią do wątroby i to właśnie w tym miejscu namnaża się i dojrzewa. Po ok. 7-14 dniach pasożyty uwalniane są do krwiobiegu i infekują czerwone krwinki.

Objawy malarii oraz ich intensywność zależą w dużej mierze od odsetka zarażonych erytrocytów oraz gatunku pasożyta, który zaatakował organizm.

Warto jednak wiedzieć, że nie jest to jedyna droga przenoszenia choroby. Malarią zarazić się można również w wyniku przetaczanie preparatów krwiopochodnych lub kontaktu z zakażoną krwią.

Największe ryzyko infekcji związane jest z wizytą w krajach tropikalnych i subtropikalnych, dlatego wszyscy podróżujący do rejonów endemicznego występowania choroby powinni zachować szczególną ostrożność i zadbać o profilaktykę.

Jakie są objawy malarii?

Pierwsze objawy malarii pojawiają się zwykle po okresie wylęgania, który może trwać od 7 do nawet 30 dni, w zależności od rodzaju Plasmodium odpowiedzialnego za zakażenie. Dolegliwości towarzyszące chorobie często mają nieswoisty charakter i w początkowej fazie przypominają przeziębienie lub grypę. Z tego względu ważna jest świadomość i powiązanie ich z przebytą podróżą do krajów tropikalnych.

Do najczęstszych objawów malarii zalicza się:

• napady gorączki (pojawiają się zazwyczaj cyklicznie co 48 lub 72 godziny),
• uczucie zmęczenia i osłabienie,
• dreszcze i uczucie zimna,
• bóle mięśni, stawów i głowy,
• dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego (nudności, wymioty, biegunka),
• żółtaczka,
• kaszel.

W ciężkiej postaci malarii może dojść do uszkodzenia organów wewnętrznych i związanych z tym zaburzeń metabolicznych. Jeżeli pasożyty zaatakują ośrodkowy układ nerwowy (w przebiegu malarii tropikalnej), chory może zapaść w śpiączkę. Wówczas mówi się o malarii mózgowej.

Malaria w najcięższej formie u niektórych pacjentów powoduje także zaburzenia świadomości, silne napady drgawek, uszkodzenia wątroby, niewydolność oddechową, krwawienia i głęboką anemię. Prowadzi także do ostrej niewydolności nerek lub niewydolności wielonarządowej.

Malaria – diagnostyka

Objawy zimnicy są na tyle niecharakterystyczne, że ciężko powiązać je właśnie z tą chorobą wyłącznie na ich podstawie. Z tego względu bardzo ważny jest wywiad medyczny – jeśli pacjent w ciągu kilku minionych tygodni odwiedzał miejsca endemicznego występowania malarii, powinien poinformować o tym lekarza. To pozwoli połączyć fakty i postawić trafną diagnozę.

Warto wiedzieć, że u niektórych pacjentów objawy malarii mogą pojawić się nawet po kilku miesiącach od powrotu, dlatego nie należy bagatelizować swoich dolegliwości. W przypadku wystąpienia dolegliwości przypominających przeziębienie należy zgłosić się do lekarza medycyny tropikalnej i powiedzieć mu o niedawnej podróży. Dotyczy to także pacjentów, którzy profilaktycznie stosowali leki przeciwmalaryczne.

Jeśli w Twojej okolicy nie ma placówek medycyny podróży, zgłoś się na oddział zakaźny do najbliższego szpitala. W diagnostyce malarii stosuje się badania laboratoryjne – m.in. analizę mikroskopową próbki krwi obwodowej. Umożliwia ona wykrycie i identyfikację pasożyta, który zaatakował czerwone krwinki, a rozmaz pozwala ocenić ilość zakażonych erytrocytów.

Uzupełniająco stosuje się również testy szybkiej diagnostyki (RDT – Rapid Diagnostic Tests), które wykrywają antygeny pasożyta. Pomocne są też badania PCR oraz na obecność swoistych przeciwciał – szczególnie w przypadku diagnostyki przebytego zakażenia. Wykonuje się także morfologię krwi, oznacza bilirubinę oraz enzymy wątrobowe (ALT, AST).

Czy malarię da się wyleczyć?

Jeśli pacjent szybko uzyska diagnozę i rozpocznie właściwą terapię, możliwe jest pełne wyleczenie malarii. Wyjątkiem bywa ciężka malaria tropikalna (wywoływana przez Plasmodium falciparum) – nawet 20% zakażonych umiera mimo zastosowania intensywnej terapii oraz leczenia wspomagającego.

Głównym sposobem walki z zarodźcem malarii jest stosowanie leków, których wybór zależy od wrażliwości danego szczepu pasożyta. Tego rodzaju leczenie określa się jako ACT (ang. artemisinin-based combination therapies) – obejmuje ono przyjmowanie odpowiednio dobranej kombinacji preparatów zwalczających Plasmodium. Są one dostępne w wielu krajach tropikalnych, gdzie występuje malaria.

Należy jednak pamiętać, że w Polsce leki tego typu nie są zarejestrowane ani oferowane w aptekach (w przeciwieństwie do preparatów przeciwmalarycznych przyjmowanych w ramach profilaktyki). Chorzy otrzymują je wyłącznie w szpitalach (także w warunkach intensywnej terapii) na oddziałach zakaźnych i medycyny tropikalnej.

W większości przypadków malaria jest w pełni uleczalna, jednak niektóre gatunki Plasmodium mogą przetrwać w wątrobie chorego w uśpionej formie. Z tego względu lekarz może zalecić pacjentowi stosowanie leków zwalczających je, aby zapobiec nawrotom choroby po zakończeniu leczenia ACT.

Warto wiedzieć, że u chorych z powikłaniami powinno się leczyć nie tylko malarię i jej objawy. Leczeniem trzeba objąć również inne dolegliwości, jakie wywołały pasożyty – konieczne może być wyrównanie zaburzeń pracy nerek, wątroby lub terapia anemii.

Profilaktyka malarii – szczepienia i metody niefarmakologiczne

Szczepionki na malarię nie są dostępne powszechnie – Światowa Organizacja Zdrowia rekomenduje ich stosowanie na terenach endemicznego występowania malarii w celu ograniczenia śmiertelności wśród żyjących tam dzieci. Obecnie nie ma preparatu dla osób dorosłych, zarówno mieszkających w rejonach tropikalnych, jak i podróżujących (w tym przypadku szczenienia są niedostępne bez względu na wiek).

Nie oznacza to jednak, że w żaden sposób nie można chronić się przed zakażeniem. W ramach chemioprofilaktyki malarii zalecane jest przyjmowanie leków przeciwmalarycznych jeszcze przed podróżą, w trakcie pobytu oraz przez kilka tygodni po jego zakończeniu. Preparat zawsze dobiera lekarz medycyny tropikalnej.

Ważna jest także świadomość tego, jakie niebezpieczeństwa zdrowotne niesie podróż na tereny tropikalne. Podróżujący w rejony występowania malarii powinni wiedzieć, jakie są objawy tej choroby i na co zwrócić uwagę w razie pogorszenia się samopoczucia. Do niefarmakologicznych metod profilaktyki zalicza się:

• stosowanie silnie działających preparatów odstraszających komary,
• noszenie odzieży ochronnej (długie nogawki spodni, długie rękawy koszulek, kapelusze z osłoną na kark),
• korzystanie z moskitier,
• włączanie klimatyzacji zamiast otwierania okien,
• unikanie przebywania na zewnątrz o zmierzchu i świcie, gdy aktywność komarów jest najwyższa.

Żeby uniknąć ciężkiego przebiegu choroby, w przypadku wystąpienia pierwszych objawów należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem i poinformować go o przebytej podróży. Im szybciej zarażony pacjent rozpocznie leczenie malarii, tym większa szansa na łagodniejszy przebieg oraz zapobiegnięcie niebezpiecznym powikłaniom.

Podsumowanie

Malaria to bardzo niebezpieczna choroba zakaźna występująca na terenach tropikalnych. Zarazić się można głównie przez ukąszenie samicy komara widliszka, ponieważ pasożyty z rodzaju Plasmodium (zarodźce malarii) znajdują się w ślinie zainfekowanych insektów. Objawy choroby, takie jak napady gorączki, bóle mięśni, osłabienie czy zaburzenia świadomości, mogą pojawić się po kilku dniach od zakażenia. Leczenie malarii zależy głównie od gatunku pasożyta, który zaatakował organizm. U pacjentów stosuje się terapię ACT, a w ciężkich przypadkach konieczne jest też leczenie wspomagające w warunkach intensywnej terapii. Jeśli planujesz podróż w rejony endemicznego występowania malarii, koniecznie skonsultuj się wcześniej z lekarzem medycyny tropikalnej.

Bibliografia:

• M. Ciesielska, A. Marek, Malaria – występowanie, leczenie i zapobieganie chorobie na ziemiach polskich w latach 1939-1967 (wybrane zagadnienia), „Medycyna Nowożytna” 2024, t. 30, Suplement II, s. 215-245.
• W. Malchrzak, W. Rymer, M. Inglot, Zawleczona malaria wywołana przez Plasmodium falciparum – opis przypadku, „Przegląd Epidemiologiczny” 2018, t. 72, nr 3, s. 363-370.
• Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego, Informacja o zachorowaniach na malarię (zimnicę), https://epibaza.pzh.gov.pl/story/informacja-o-zachorowaniach-na-malari%C4%99-zimnic%C4%99 (dostęp: 05.05.2025 r.).
• R.T. Eastman, D.A. Fidock, Artemisinin-based combination therapies: a vital tool in efforts to eliminate malaria, „Nature Reviews Microbiology” 2009, vol. 7, nr 12, s. 864-874.